Wirusy opryszczki zwykłej typu 1 i 2 (z ang. human herpes virus HHV-1 i HHV-2, znany również jako human simplex virus HSV-1 i HSV-2) są częstą przyczyną infekcji u osób dorosłych. Przyjmuje się, że HSV-1 wywołuje zmiany umiejscowione w górnych częściach ciała, zwłaszcza na czerwieni wargowej i błonach śluzowych jamy ustnej, zaś HSV-2 jest odpowiedzialny za opryszczkę narządów płciowych.

Badania ostatnich lat wykazały jednak zmianę w epidemiologii zakażeń i obydwa typy wirusów mogą wywołać zmiany w dowolnej lokalizacji. Odsetek populacji eksponowanej na HSV-1 w naszym kraju waha się w granicach 80-90 proc. Także w przypadku HSV-2 liczba osób mających przeciwciała przeciwko temu typowi wirusa w populacji rośnie.


Epidemiologia u dzieci

Większość z nas zakaża się wirusem opryszczki jeszcze przed osiągnięciem dojrzałości. Niemowlęta i małe dzieci nie mają jeszcze w pełni rozwiniętego układu immunologicznego i są bardziej podatne na infekcje niż dorośli. Im młodsze dziecko, tym poważniejsze mogą być konsekwencje zakażenia wirusem opryszczki.

Duża część pierwotnych zakażeń HSV-1 ma miejsce we wczesnym dzieciństwie, między 1. a 5. rokiem życia. HSV szerzy się przez kontakt bezpośredni ze zmianami skórnymi lub śluzówkowymi z wydzielinami, na drodze kropelkowej i przez kontakt z zakażonymi przedmiotami, np. smoczkiem. W zależności od wieku i odporności immunologicznej przebieg i obraz kliniczny choroby może się znacznie różnić.

U noworodków zakażenie HSV jest niebezpieczne: może prowadzić do ciężkich powikłań (posocznica czy zapalenie mózgu), dlatego jak najszybciej należy wdrożyć leczenie. U małych dzieci obserwuje się najczęściej opryszczkowe zapalenia błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł (gingivostomatitis herpetica), a u młodzieży i osób dorosłych nawrotową opryszczkę wargową bądź opryszczkę narządów płciowych.


Przebieg zakażenia

Pierwotna infekcja u dzieci przebiega w wielu przypadkach skąpo objawowo lub bezobjawowo (nawet u 70 proc.) i może zostać nierozpoznana. Jeśli dojdzie do rozwoju symptomów, po okresie około 7 dni od zakażenia u dziecka może wystąpić:

- gorączka,
- złe samopoczucie,
- bolesność w obrębie jamy ustnej,
- niechęć do jedzenia,
- ślinotok,
- nieprzyjemny zapach z ust.

Postawienie rozpoznania nie nastręcza trudności przy typowym przebiegu z pojawieniem się charakterystycznych zmian pęcherzykowych, nadżerek i owrzodzeń błony śluzowej jamy ustnej szerzących się na skórę wokół ust. U małych dzieci, które często ssą palce, może rozwinąć się dodatkowo zanokcica opryszczkowa. Zmiany zwykle ustępują bez żadnych następstw, choć u niektórych dzieci, zwłaszcza tych najmłodszych, obserwuje się wystąpienie powikłań infekcji HSV w postaci opryszczkowego zapalenia opon mózgowych i mózgu.

Część dzieci wymaga hospitalizacji nie tylko z uwagi na pojawienie się powikłań, ale także z powodu trudności w przyjmowaniu pokarmów. Konieczna w takiej sytuacji może być podaż dożylna płynów.

Objawy i powikłania

Dzieci najczęściej zakażają się od rodziców bądź opiekunów czy rodzeństwa. Warunkiem niezbędnym do przeniesienia wirusa opryszczki jest nawet najmniejsze przerwanie ciągłości skóry lub błony śluzowej. Młody organizm nie ma jeszcze (lub ma nie w pełni) wykształconych mechanizmów odpornościowych i jest bardzo podatny na zakażenie. W przypadku noworodków do infekcji dochodzi najczęściej w trakcie porodu w wyniku kontaktu z wydzieliną z dróg rodnych matki. Zmiany pojawiają się na skórze, obejmują narząd wzroku i jamę ustną.

Przebieg HSV u noworodków wiąże się z zagrożeniem dla jego zdrowia, a nawet życia. Może rozwinąć się ciężkie zapalenie mózgu z zaburzeniami świadomości, niedowładami połowicznymi, zaburzeniami psychicznymi czy ostrą niewydolnością oddechową i niewydolnością krążenia włącznie, prowadzące do trwałych uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym a niekiedy do zgonu. Dlatego, w przypadku niepokojących sygnałów (wysypka, apatia, brak apetytu, obfite wydzielanie śliny) rodzice powinni zasięgnąć rady pediatry, który zaleci odpowiednie leczenie. Wirus opryszczki jest również niebezpieczny u dzieci i młodzieży chorujących na atopowe zapalenie skóry. Zmiany z początku zajmujące okolicę warg mogą roznieść się po całej twarzy i na inne części ciała. Przeniesienie zakażenia na narząd wzroku może być groźne w skutkach, ponieważ wirus potrafi uszkodzić rogówkę.

Cechą charakterystyczną HSV i ważną dla przebiegu infekcji jest zdolność wirusów do przechodzenia w stan latencji w zwojach nerwów czuciowych i reaktywacji pod wpływem określonego bodźca (m.in. promieniowania słonecznego, podwyższenia temperatury ciała). Nawroty opryszczki obserwuje się w okolicy miejsc pierwotnego zakażenia – w przypadku infekcji HSV-1 typowo na czerwieni wargowej z tendencją do szerzenia się na otaczającą skórę. Pojawiają się pęcherzyki, które wykazują tendencję do grupowania się. Następnie pękają i tworzy się strup. Zmiany ustępują bez pozostawiania blizn. Reaktywacja zakażenia przebiega zazwyczaj łagodniej i trwa krócej niż pierwotna infekcja.


Profilaktyka i postępowanie

Podstawą leczenia jest wczesne rozpoznanie infekcji. Jeśli objawy są bardziej nasilone, i w przypadku najmłodszych pacjentów, konieczne może być szybkie włączenie acykloviru lub valacyklovir. Lek ma kolosalne znaczenie ze względu na mogące zagrażać dzieciom zapalenie mózgu.

Starsze dzieci należy zachęcać do większej dbałości o higienę, mycia rąk i używania wyłącznie swojego ręcznika. Warto sięgnąć też po środki miejscowe, odkażające i przeciwbólowe, które zapobiegną nadważeniu i ułatwią spożywanie pokarmów. Warto zadbać o higienę miejscową, myć ręce po zastosowaniu preparatów lokalnych, by nie dopuścić do przeniesienia zakażenia na inną część ciała.

Ważne jest, aby kobiety w ciąży były systematycznie kontrolowane pod kątem opryszczki narządów płciowych i ewentualnie profilaktycznie przyjmowały leki. Należy też zwracać uwagę na noworodka: objawy mogą być nieswoiste i pojawić się po wypisie ze szpitala. Wprowadzenie skutecznej profilaktyki zakażeń wirusem opryszczki nie jest jednak możliwe z uwagi na szerokie rozpowszechnienie HSV i znaczną liczbę bezobjawowych nosicieli.

Chcąc chronić najmłodszych przed infekcją, należy ograniczyć kontakty z osobami z czynnym procesem chorobowym, jako że zakaźność jest największa w okresie objawowym, i zwrócić większą uwagę na zabiegi higieniczne, jak mycie rąk czy wyparzanie smoczka. Nie całujmy dziecka, jeśli miewamy opryszczkę, nie oblizujmy smoczków, nim podamy je dziecku, a w czasie infekcji nie stosujmy wspólnych ręczników. Należy również zniechęcać dziecko do drapania pęcherzyków i strupów, starać się nie pocierać zmian skórnych ręcznikiem czy szorstkimi ubrankami. Warto również ograniczyć kontakty z rówieśnikami czy rodzeństwem, jeśli maluszek przechodzi właśnie infekcję, by nie narażać ich na przeniesienie wirusa.

lek. Małgorzata Sochacka, Katedra Dermatologii i Wenerologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny